Arnhemmers,
Het is 80 jaar geleden dat het geluid van oorlog in Nederland verstomde. Maar voor velen van u is het trauma van de Tweede Wereldoorlog nog altijd voelbaar. Uw eigen herinneringen, of de verhalen van ouders en grootouders, dragen de littekens van verzet én verlies.
Zoals bij Betty Vosdingh, de ontwerper van het Joods Monument, hier even verderop. Zij groeide op met de pijnlijke getuigenissen van haar ouders, die ondergedoken in Friesland de oorlog overleefden. Acht broers en zussen van haar moeder werden vermoord omdat zij Joods waren. De jaren verstreken, maar de littekens bleven.
Vandaag staan wij bijeen bij het Monument Mens tegen Macht, om de gezichten achter deze verhalen te herdenken. Door samen te komen, verwerken wij de trauma’s die de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust hebben nagelaten.
We herdenken hen die destijds werden ontmenselijkt, opgejaagd en vernietigd.
De Joden. De Roma en Sinti.
De mensen die werden vervolgd om hun seksuele gerichtheid. Maar ook de verzetsstrijders, onze bondgenoten, en alle anderen die vielen onder redeloos, gruwelijk en barbaars geweld.
Dat nooit meer. Dat is onze belofte.
De Tweede Wereldoorlog markeert het morele ijkpunt van onze beschaving. Uit de as ontstond onze democratische rechtsstaat. Maar de echo’s van onverdraagzaamheid klinken nog altijd. In ons land, in Europa, en wereldwijd zien we motieven uit de geschiedenis die zich nu weer herhalen.
We zien onverdraagzaamheid en geweld.
We zien mensen tot zondebok gemaakt worden. Opnieuw de Joden. De moslims.
Vluchtelingen en migranten.
We zien zogenaamde sterke mannen, die oorlog, uithongering en vernietiging inzetten om één ding te bekrachtigen: hun macht boven de mens.
Burgemeester Schelto Patijn van Amsterdam sprak zo’n 30 jaar geleden op de nationale herdenking op De Dam de woorden:
‘Als wij ons voorstaan op onze internationale verantwoordelijkheid, dan kunnen wij niet zeggen dat een verre oorlog ons niet aangaat. Nee, herdenken is voor niemand vrijblijvend. Het is een dringende oproep om het vreselijke dat oorlog is uit te bannen.’
Hij refereerde daarmee aan de gruwelen uit de oorlog in Bosnië.
En gruwelen zien we nu opnieuw.
In Gaza. Daar zitten twee miljoen mensen gevangen in een voortdurende nachtmerrie. Al vele duizenden levens zijn er geëist. Van de slachtoffers bestaat het grootste deel uit vrouwen en kinderen. Onschuldigen die lijden onder honger, dorst, gebrek aan medische zorg en aanhoudende bombardementen.
De Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat er kinderen worden uitgehongerd. Een uitgesproken misdaad tegen de menselijkheid.
Wij mogen niet wennen aan deze onmenselijkheid. Wij moeten ons blijven verzetten.
Want nooit meer, is nu.
Geachte aanwezigen,
Ook in Oekraïne lijden mensen al ruim drie jaar onder de tirannie en het verwoestende geweld van een machthebber. In Europa staan vrijheid en veiligheid opnieuw onder druk.
De regering vraagt ons weerbaar te zijn.
Maar wat is weerbaarheid dan?
Weerbaarheid is méér dan een noodpakket voor enkele dagen.
En ook méér dan investeren in Defensie, hoe noodzakelijk misschien ook.
Weerbaarheid is een grens trekken.
Het besef dat we onze democratische waarden moeten verdedigen.
Met goede moed opstaan tegen giftige polarisatie en haat. Samen de vrede beschermen waar anderen zo hard voor hebben gevochten.
Door ons te verzetten.
Tegen alle vormen van extremisme.
Tegen de ondermijning van onze democratische rechtsstaat. Tegen het dehumaniseren van mensen in onze samenleving. En vooral door de ander altijd als mens te zien, als individu.
Maar ook door onszelf als mens te zien.
Met een eigen morele verantwoordelijkheid.
Door onszelf niet te laten reduceren tot een radertje in een machine. Dat betekent: niet wegkijken, maar verzet plegen zodra macht zich boven de mens stelt.
Want dat is wat er destijds gebeurde, in de jaren dertig en veertig. Het was niet alleen haat.
Het was ook onverschilligheid.
Een gebrek aan waakzaamheid. Gemakzucht misschien.
Te velen lieten de machine zijn gang gaan.
Het resultaat was de industriële vernietiging van miljoenen mensenlevens tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een machine die de mens vermaalde. Macht boven mens.
Arnhemmers,
Morgen vieren we de vrijheid. 80 jaar vrijheid! Laten we op Bevrijdingsdag – en elke dag daarna – beseffen dat onze vrijheid is verdedigd door moedige mensen zoals de onlangs overleden Market Garden-Veteraan Bill Larder, die ons waarschuwde dat vrede nooit vanzelfsprekend is.
Het is onze plicht om verzet te blijven plegen tegen gewelddadig extremisme en terrorisme, tegen onverschilligheid en tegen alle pogingen om de menselijke waardigheid te ondermijnen.
Wij zullen niet zwijgen. Wij zullen niet wijken. Wij zullen niet toestaan dat macht zich boven de mens verheft. Wij plaatsen verdraagzaamheid boven zondebokdenken.
Democratie en vrijheid boven tirannie.
Mens bóven macht.
Dat is onze belofte.
